Özel Eğitim Öğretmeni
Tuğçe Özmert
Merhaba sevgili okurlarımız.
Okullarımız kapandı çocuklarımız karnelerini aldı yaz tatili heyecanı başladı.
Çocuklarımız ile daha çok zaman geçirme fırsatı olan ebeveynlerimiz olmakla birlikte çalışmak zorunda olup çocuklarımızı diğer aile fertlerine ya da bakıcı, yaz okulu seçeneklerini değerlendirmek durumunda olan ailelerimiz de olacak. Bu sayıdaki yazımız davranış takibi ve istenmeyen davranışlarla baş etmenin yolları konusu olacak. Haliyle bakım verenler değişince çocuklarımızın tutumlarında da değişiklikler meydana gelecektir. Peki çocuğumuzda değişen ya da istenmeyen davranışlar için ne yapmalıyız?
Tüm bakım verenlerin İşbirliği yapması ve çocuklara tutarlı davranışlar sergilemek yapacaklarımız arasında olsa da değiştirilmek istenen davranış için ABC (Gözlem) kaydı tutmak gözden kaçabilecek davranış tetikleyicilerini bulmamıza yardımcı olacaktır.
ABC (Gözlem) kaydı nedir?
Gözlem ABC kaydı davranış ile ilgili bizlere en çok bilgi sağlayan tekniktir.
Pek çok davranış sorunu arasından bir hedef davranış belirlemek ya da belirlenmiş bir hedef davranışa yönelik detaylı bilgi edinmek Davranış ve davranışla ilişkili olabilecek davranış öncesi ve sonrası çevresel olayları belirlemek Davranışı ortaya çıkaran olası nedenleri/sonuçları ortaya çıkarmak Kişi bu davranışı neden yapıyor? Çocuğun kazancı nedir? Dikkat çekmeye mi çalışıyor, zevk mi alıyor, vb. belirlenmesine yardımcı olacaktır.
ABC (Gözlem) Formu İçeriğinde Neler Olmalıdır?
- Gözlemin yapıldığı ortam belirtilir.
- Davranıştan önceki ve sonraki tüm uyaranlar (kişi ve diğerlerinin) gözlenir ve yazılır.
- En az 10, en fazla 30 dakikalık 2-3 oturum gözlem yapılır.
- Kayıt sırasında davranışların süre, sıklık ve şiddeti de not edilmelidir.
- Bu gözlemler ABC (Gözlem) formuna işlenir.
- Bu gözlemlerin amacı hedef davranışı belirlemeye yönelik olabildiği gibi, belirlenmiş hedef davranışa yönelik de olabilir.
- Birden çok hedef davranış belirlenirse ve bunlar üzerinde aynı anda çalışılamayacaksa, sosyal açıdan öncelikli davranış hedef davranış olarak belirlenir.
- Ayrıca, başlangıçta daha kolay baş edilebileceği düşünülen davranışa öncelik verilebilir.
- Bunların dışında, diğer davranışlar için önkoşul niteliği taşıyan, maliyet açısından uygun olan, birey ve çevresindekilerin yaşam kalitesini artıracak davranış hedef davranış olarak seçilebilir.
- Davranışa Zemin Hazırlayan Durumlar;
◦ Bu forma davranışa zemin hazırlayan uyaranlar da yazılabilir.
◦ Davranış öncesi ve sonrası uyaranlar dışında davranışın ortaya çıkmasına zemin hazırlayan durumlar da söz konusu olabilir. Örneğin, çocuk o gün hasta olduğu için davranış sorunu sergiliyor olabilir.
◦ Dolayısıyla bu tür durumlar da gözlenerek not edilmelidir.
Bu gözlem sonucunda bir yöntem uygulanmalıdır.
Davranış Söndürme Yöntemleri Neler Olabilir?
- Davranış Zincirini Kırma Yöntemi
Problem davranışların önüne geçmenin en etkili yollarından biri bu davranışların sürekliliğini ortadan kaldırmaktır. Bu da ancak davranış zincirini kırma yöntemi ile mümkün olabilmektedir.
Yakınlık kontrolü, davranış zincirini kırmak için yapılacak ilk eylemdir.
Birincil bakıcı burada çocukla sakin bir biçimde iletişim kurmayı dener.
Etraftaki gürültü, Birincil bakıcının genele olan hitabı çocuğun kötü güdülenmesine ve davranış kalıplarını tekrarlamasına sebep olmuş olabilir. Ancak birincil bakıcının çocuk ile iletişim kurması davranış zincirinin kırılmasını sağlayabilir.
Sorunlu davranışların tekrarlanmasını sağlayan uyaranları ortadan kaldırmak da davranış zincirini kırmak için etkili olacaktır.
Örneğin çocuğun reaksiyon göstermesine sebep olan bir nesne varsa, nesnenin yerini değiştirmek etkili olabilir.
Çocukta simetri hastalığı gibi bir bozukluk varsa, nesneleri simetrik hâle getirmek etkili olabilir.
Uyaranı ortadan kaldırmak ya da yerini değiştirmek davranışların tetiklenmesinin önüne geçebilir ve olumsuz davranışlar zincirinin kırılmasına yardımcı olabilir.
Ancak davranış zincirini kırmanın en iyi yolu birincil bakıcının çocukla doğru bir biçimde iletişime geçmesidir.
Problem davranışlar sergileyen çocuk, kendisiyle olumlu bir şekilde iletişime geçildiğinde ve çözüm önerileri sunulduğunda bu davranışların önüne geçebilir.
Ne olursa olsun burada çocuğu suçlama ya da sorumlu tutma eğilimi göstermemek, davranışların sebeplerini anlayarak ortadan kaldırmaya ya da reaksiyonu azaltmaya çalışmak gerekmektedir.
- Pekiştirme (Ödüllendirme)
Pekiştirme yöntemi çocuğun olumlu güdülenmesini ve problem davranışların önüne geçmesini sağlayabilir.
Pekiştirmenin temel amacı uygun olmayan davranışların azaltılması ve çocuğun bunun yerine olumlu, uygun davranışlar edinmesinin sağlanmasıdır.
Pekiştirme eyleminde davranışların önlenmesinin ve azaltılmasının belli bir süreci vardır. Aşağıdaki aşamalardan sonra çocukların olumsuz davranışları kaybolabilir ve bunun yerine olumlu davranışlar edinmeleri sağlanabilir.
Pekiştirme sürecinin büyük bir titizlikle yerine getirilmesi de son derece önemlidir.
- Ayrımlı Pekiştirme,
- Sönme,
- Hoşa Giden Uyaranı Çekme
Pekiştirme sürecinin bir ödül-ceza mantığıyla ilerlediğinden bahsetmek mümkündür. Ancak ceza kesinlikle öğrenciyi kötü etkileyecek bir şey olmamalıdır. Örneğin ödül olarak hoşa giden bir uyaran veriliyorsa, öğrenciyi olumlu davranmadığında bu uyarandan mahrum bırakmak ceza olarak uygulanabilir. Ancak bu çocuğun psikolojisini kötü etkiliyorsa yöntemi gözden geçirmek gerekecektir.
Ceza olarak hoşa giden bir uyarandan mahrum bırakmak yerine, fiziksel bir ceza kesinlikle uygulanmamalıdır.
