Temiz Atık Derneği Başkanı

Esra Kara

Geri dönüşüm mutfaklarımızda başlar.

 

Sıfır atığa giden mutlak yol da mutfaklarımızdan geçer. Daha az tüketmek, oluşan ambalaj atıklarını geri dönüşüm yolculuğuna uğurlamak mutfakta en çok vakit geçiren kişinin, yani geri dönüşüme en çok faydası olan kişinin sorumluluğudur. Bu kişi geri dönüştürülebilir atıklarımızı çöpe de gönderebilir, geri dönüşüm tesisine de. Seçim onun. Geri dönüştürülebilir atıklarımız çöpe gönderilirse onlardan sadece çöp olur. Doğaya zehir olur. Toprağa dert olur. Peki ya geri dönüşüm tesisine gönderilirse? O zaman da sanayimize hammadde olur. Üretimimize destek olur. Dışarıya hammadde için döviz ödemeyiz ve cari açığımız azalır. Daha çok ambalaj üretilmemiş olur. Dünyamıza, dolayısıyla kendimize iyilik olur. Öyleyse önce neleri geri dönüştürebiliriz, geri dönüşemez sandıklarımız ama aslında geri dönüşebilenler neler hep birlikte bakalım.

 

1. Paket servis kahve bardakları (Karton bardaklar) ve kağıt pipetler

 

Kağıttan yapılan bardak, pipet gibi ürünler su ile temas ettiklerinde suyu emip yumuşamasınlar diye su ile temas eden yüzeyleri plastik ile kaplanır. Dolayısıyla bu tür ürünler kompozit ürün haline gelir. Geri dönüştürmek istediğinizde ne plastik sanayinin ne de kağıt sanayisinin işine yarar. Dolayısıyla asıl sakınmamız gereken ürünler sadece plastik ve kağıttan olan ürünler değil, bunların karışımından olan kompozit ürünlerdir.

 

Kağıdın ağırlıklı olduğu kompozit ürünler (süt, meyve suyu kutuları) kağıt geri dönüşümüne geri kazandırılabilir (Yine de yoğun tüketimi olan bu ürünlerin geri dönüşümü için ülkemizde bulunan tesis sayısının birkaç taneyle sınırlı olduğunu bilelim). Diğer kompozit ürünler ise -toplandığı taktirde – çimento fabrikalarına yakıt olarak gönderilebilmektedir.

 

2. Ambalaj kağıtları

Hediyeler için kullanılan ambalaj kağıtlarından bazıları ne yazık ki geri dönüştürmesi mümkün olmayan ambalajlarımızdandır. Pek çok farklı türde ambalaj kağıdı geri dönüştürülebiliyorken birkaç türde geri dönüştürülemeyen ambalaj için kullanılan kağıtlarımız var ve bu kağıtlar oldukça popülerler.

 

Raflarda gördüğümüz şatafatlı ambalaj kağıtlarının tüketiminden sakınabilmeliyiz. Şu sebeple:

 

Folyolu, ışıltılı ve parlak olan ambalaj kağıtları ek maddeler barındırdığından ve birbirlerinden ayrıştırılamayacağından geri dönüştürülemezler.

 

3. Tek kullanımlık bebek bezleri

Tek kullanımlık bebek bezleri geri dönüştürülemeyen ürünler arasında. Hatalı üretim sonucu oluşan bebek bezi atıkları elbette geri dönüşebilir ancak kirli, kullanılmış olan bebek bezleri geri dönüşemezler ve bu atıkların çöp sahasına gönderilmesi gerekir. Geri dönüşüm tesislerinde 5 litrelik damacanaların içerisine sıkıştırılmış kirli bebek bezlerine sıklıkla rastlarız. Bu yanlış davranışı yapmaktan kaçınmalı, kirli bebek bezlerini ait olduğu yere, yani çöpe atmalıyız.

 

Bundan sonraki maddelerde internet bilgisi ile doğru bilgi arasındaki farkı ortaya koyalım.

 

4. Bitkisel ve hayvansal atıklar

İnternet Bilgisi: “Organik ürünlerin geri dönüşümü mümkün değil. Özellikle bitkisel ve hayvansal atıkların doğaya büyük zararı bulunuyor. Bu tip ürünler yakılıyor ya da depolanıyor”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Organik atıklar kompost yapımında büyük faydadır. Belediyeler bu alanda yatırımlar yapmaya başladı. Hayvansal atıklar bahsedildiği gibi ne kompost yapımında kullanılır ne de herhangi bir alanda. Buna ek olarak limon, portakal, mandalina, greyfurt kabukları da toprağın asit dengesini bozacağı için kompost yapımında kullanılamaz. Bu tür atıkların çöpe atılması gerekir.

 

5. Strafor köpük

İnternet Bilgisi: “Uzmanlar, son araştırmalarında strafor köpüğün geri dönüştürülme işlemlerinin milyonlarca yıl alacağını belirtti. Bu maddenin geri dönüşümü olmadığı için bunun yerine alternatif materyaller kullanılmaya çalışılıyor. Bu sayede çevre kirliliğini azaltmak mümkün olacak”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Strafor köpük genişletilmiş EPS ürün olduğundan tekrar polistiren haline geri dönüştürülebilmektedir. Yani ürün tekrar hammadde haline dönüşmüş olur.

 

6. Şırıngalar veya tıbbi atık

İnternet Bilgisi: “Şrıngalar ve tıbbi atıklar da hala bazı ülkelerde yeterli imkanlar olmadığı için geri dönüştürülemiyor. Tıbbi atıkların zararsız hale dönüştürülmesi yani adi atık haline getirilmesi için sıcak buhar ve kızılötesi ışıma işlemlerinden geçmesi gerekiyor. Sıcak buhar şırınga gibi girintili yüzeylere temas etme açısından çok başarılı bir yöntem. Ancak bu yöntem bir hayli zahmetli”.

 

Bu doğru bir bilgidir, ancak: Bu yıl ülkemizde atık plastik enjektör sterilizasyon ve geri dönüşüm tesisi kurulması için çalışmalara başlanmıştır. Tesis kurulduğunda sağlık kuruluşlarından toplanacak atık plastik enjektörler sterilize edildikten sonra geri dönüştürülerek poliproplen elde edilecektir.

 

7. Yapışkan bant

İnternet Bilgisi: “Plastik geri dönüştürülebilir olmadığından ve kağıdın iyice malçlanmasını önleyebileceğinden, geri dönüştürücülerden çoğu yapışkan bantlı hiçbir şeyi kabul etmez. Bu nedenle de kağıtlar geri dönüştürülmeden önce yapışkan bantlı yüzeyler varsa kağıttan ayrılır”.

 

Bu doğru bir bilgidir. Yapışkan bant pet bir şişenin üzerindeyse kostik tankında yıkanırken pet ürünle ayrışacaktır. Yine de atığımızı pet — plastik geri dönüşüm tesisine gönderirken üzerinde yapışkan bant olmadığından emin olmalıyız. Karton kutuları kağıt geri dönüşümüne göndermeden önce kutu üzerindeki bantları sökmeli, bant çöpünü de çöp kutumuza atmalıyız.

 

8. Çeşitli cam ürünler

İnternet Bilgisi: Tüm camlar aynı yapım sürecinden geçmez. Birçok cam çeşidi bulunuyor. Pencerelerin, bardakların ve tabakların yapımında kullanılan camlar birbirlerinden farklı. Camlar erime sıcaklığını değiştiren kimyasallarla işleniyor. Bu tür camlar geri dönüşüm tesislerinde makinelere zarar verebiliyor. Öte yandan kırık camlar da işçilere zarar verebileceği düşünülerek bazen geri dönüşüm tesislerine kabul edilmiyor.

 

BUNA BİLGİ İLAVESİ YAPALIM.

 

CAM KALİTE KAYBI OLMAKSIZIN SONSUZ KEZ GERİ DÖNÜŞEBİLİR ANCAK İÇERİSİNDE YÜKSEK ISIDA ERİMEYEN, KENDİ CİNSİ OLMAYAN SERAMİK/PORSELEN PARÇASI OLMASI HALİNDE O CAM ÜRÜNÜ ÇÖP OLACAKTIR.

 

9. Florasan lambalar

İnternet Bilgisi: “Floresan lambalar, içerisinde az miktarda bulunan cıva elementinden dolayı özel dikkat gerektiriyorlar. Floresan lambalar, geri dönüşüm kutusuna atılmadan önce içindeki cıvanın tükendiğinden emin olmak gerekiyor. Aksi halde, cıva ekosistem ve geri dönüştürülebilen ürünler için son derece tehlikeli bir hal alabiliyor”.

 

İnternette florasanın geri dönüştürülemediğiyle ilgili bilgilerin yoğunlukta olduğunu bilelim. Bu yanlış bir bilgidir.

 

DOĞRUSU: Geri dönüşüm tesisine gelen floresan lamba önce kırma makinesine atılır. İlk aşamada kapalı sistemde kırılan floresanların içerisindeki civa gazı ve fosfor çekilir. İkinci aşamada döner tambur üzerine gelen cam kırıkları üzerinde bulunan fosfor tozunun ayrılması sağlanır. Cam, Bakır, Alüminyum ve bertaraflık tozlar olarak 4 farklı ürün çıkışı elde edilerek ilgili geri kazanım tesislerine gönderimi sağlanır.

 

10. Havlu kağıt

İnternet Bilgisi: “Havlu kağıt pek çok kişi tarafından geri dönüştürülebilir olarak görülüyor. Ancak bunlar zaten geri dönüştürülmüş kağıtlardan üretiliyor. Bu nedenle de tekrar geri dönüştürülemiyor. Çünkü lifler oldukça incelmiş oluyor. Ayrıca kâğıt havlu ve mendil günlük hayatta sık kullanılan materyaller olduğundan üzerleri yağ ve yiyecek kalıntılarıyla kaplı halde çöpe atılır. Bu da geri dönüştürülebilen maddelerin kirlenmesine sebep olur”. BU BİLGİ KISMEN YANLIŞTIR.

 

DOĞRUSU: Ülkemizde havlu kağıtlar geri dönüştürülmüş kağıtlardan değil, saf kimyasal ve beyazlatışmış selülozdan üretilir. Geri dönüştürülmüş kağıtlardan üretilmiş havlu kağıtları yurtdışında görürsünüz ancak ülkemizde henüz yaygın değil. Geri dönüştürülmüş havlu kağıdı görünce kağıdın renginden geri dönüştürülmüş hammaddeden üretilmiş olduğunu anlarsınız.

 

İlave Bilgi: Havlu kağıt, tuvalet kağıdı, makyaj temizleme mendilleri, peçeteler, hijyenik petler, kozmetik ve kişisel bakımda kullanılan ürünler geri dönüşüm kutusuna değil, çöpe atılmalıdır.

 

11. Plastik poşetler

İnternet Bilgisi: “Yok olma süresi 1000 yılı bulabilen, yıllık bazda üretimi 335 milyon tonu aşan plastik poşetlerin yalnızca yüzde 1’i geri dönüştürülebiliyor. Çevreye en büyük zararı plastik poşetler veriyor. Bu nedenle de ülkemiz dahil olmak üzere birçok ülkede plastik poşet kullanımı ücretlendirildi. Bu şekilde plastik kullanımı azaltılmaya çalışılıyor.” HERKESÇE BİLİNEN YANLIŞ

 

DOĞRUSU: Naylon poşetimiz temiz bir şekilde geri dönüşüm tesisine ulaştığında aynı kalitede poşet üretiminde kullanılabilir.

 

Naylon poşet çöplerimizi içine atma amaçlı kullanıldığında ise çöpe gidecektir. Kirli atıklarla karışan geri dönüştürülebilir ambalajlarımız ya kalitesini yitirir ya da ÇÖP olur. Poşetimiz temiz bir şekilde “ambalaj atığı olarak” plastik geri dönüşümüne gönderilirse tekrar naylon poşet üretiminde kullanılabilir.

 

Naylon poşetin hammaddesi olan LDPE geri dönüşümde bir aksilik yaşamadığı sürece sonsuz kez geri dönüşebilir. Kalitesini yitirse gübre poşeti olur, çöpe karıştıysa siyah renkli pis kokulu poşet olur, ölü poşeti olur. Mutlaka bir şey olur, yeter ki doğaya atmayalım…

 

12. Oyuncaklar

İnternet Bilgisi: “Oyuncaklar plastikle beraber birçok çeşitli materyal içerdiğinden maddelerin ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesi mümkün değil. Oyuncaklar, geri dönüştürülememesine rağmen doğa ve canlılık için büyük bir tehlike oluşturmuyorlar. Çünkü çok uzun süre kullanılabiliyorlar ya da bağışlanabiliyorlar”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Sert, dayanıklı oyuncaklar için genellikle Polistiren (PS) kullanılır. PS piyasada aranan değerli bir polimer ürünüdür.

 

Yumuşak oyuncaklar da geri dönüşür, geri dönüşüme gönderirken oyuncağın yumuşak kısmını komple çıkartırsak (ayrıştırırsak) iyi olur.

 

Bez oyuncak da geri dönüşür, kumaş bölümüne gider. Özetle OYUNCAKLAR GERİ DÖNÜŞÜR.

 

13. Yoğurt kapları

İnternet Bilgisi: “Yoğurt kapları sert ve esneyen bir plastik türü olan, Polipropilendir. Bu tip plastikler, bazı kaldırım kenarı programlarında geri dönüştürülür”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Yoğurt kapları iki tür malzemeden (Polistiren ya da polipropilenden) yapılıyor.  Geri dönüştürülüp üretimimize kazandırdıktan sonra — tekrar gıda kabı olarak kullanılamasa da —  plastik paletlere varana kadar birçok alanda kullanılabilir.

 

14. Margarin kutuları

İnternet Bilgisi: “Margarin kutuları da tıpkı yoğurt kapları gibi sert plastik olan polipropilenden yapılmıştır. Bunlar da bazı kaldırım kenarı programlarında nadiren geri dönüştürülür”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Geri dönüşür… Ancak otellerde ve restoranlarda verilen küçük margarin kutuları, mayonez, ketçap vs. sos kapları toplanmadıkları için geri dönüşemez.

 

15. Plastik şişe kapakları

İnternet Yazısı: ”Polipropilenden üretilen bir başka sert plastik olan şişe kapakları da nadiren geri dönüştürülebilen plastikler arasında. YANLIŞ BİLGİ

 

Ek Bilgi: Sıvı deterjan kapakları, yumuşatıcıların kapakları, diş macunlarının kapakları bilgide verildiği gibi Polipropilen yani PP’dir. Ancak kalan tüm kapaklar, meşrubatlar, su şişeleri, zeytinyağlarının konduğu şişe kapakları sert malzeme olan HDPE ürünüdür.

 

DOĞRUSU: Plastik şişe kapakları HDPE ürünüdür ve dönüştürebildiğimiz kadar da dönüşür. Dayanıklı malzeme olduğu için palet ve büyük kasa yapımında kullanılır.

 

16. Plastik çatal bıçaklar

 

İnternet Bilgisi: “Plastik çatal bıçaklar çok sık kullanılan ürünler arasında. Polistirenden üretilen bu ürünler, yumuşak ve esneyebilen bir yapıda. Yumuşak ve esneyebilen bu plastik türü ise nadiren dönüştürülebiliyor”. KISMEN YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Plastik çatal, bıçak ve türevleri toplandığı ve tesise ulaştığı sürece geri dönüştürülen ürünlerimizdir ve internetteki bilgi kirliliğinin başını çekenlerdendir.

 

17. Paketleme köpüğü

İnternet Bilgisi: “Polistirenden üretilen paketleme köpüğü özellikle sanayilerde sıklıkla kullanılıyor. Bu madde de ne yazık ki nadiren geri dönüştürülebilen ürünler arasında”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Straforu geri dönüştüren tesis onu da geri dönüştürür.

 

18. Biberonlar

İnternet Bilgisi: “Pek çok farklı plastik türü bulunuyor. Biberonların üretildiği plastikler ise nadiren geri dönüştürülen plastikler arasında. Akrilik ve naylon gibi plastik türleri içerisinde yer alan biberonlar, önceden geri dönüştürülemiyordu. Ancak yeni yeni kaldırım kenarı programlarına kabul edilmeye başlandı”.  YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Biberonların şişesi Polikarbon’dan yapılır. Pollikarbon toz olana dek geri dönüşebilen bir malzemedir. Biberonun kafası plastik ve kauçuktan yapılır. Bunlar da türlerine göre ayrıştırılırsa onlar da geri dönüşür ve internette denildiğinin aksine biberon geri dönüşümünün hiçbir zorluğu yoktur.

 

19. Kompakt diskler

İnternet Bilgisi: “Kompakt diskler de tıpkı biberonlar gibi geri dönüşümü zor olan plastik türleri arasında. Ancak onlar da yeni yeni kaldırım kenarı programlarına kabul ediliyor”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Kompakt diskler Polikarbon’dur ve en büyük alıcısı da Çin’dir. Kompakt diskleri diğer Polikarbon ürünleriyle değil, tek kalem kırıldığında (bir tek kompakt disk kırıldığında) pahalı bir üründür.

 

Bir diğer ilginç bilgiyi Röntgen filmler için verebiliriz. Röntgen filmler geri dönüşüm tesisinde kırıldıktan sonra öncelikle üzerindeki gümüş veya altın alınır. Üzerindeki metal alındıktan sonra da gerisini pet geri dönüşümünde kullanırız.

 

20. Damacanalar

İnternet Bilgisi: Damacanaların yapıldığı plastikler de geri dönüştürülmesi zor olan plastikler arasında. Biberonlar ve kompakt disklerle aynı sınıfta yer alan bu plastik türü de kaldırım kenarı programları tarafından kabul edilmeye başlandı”. YANLIŞ BİLGİ

 

DOĞRUSU: Damacanalar Polikarbon ürünüdür. Damacanalar da başka Polikarbona karışmadan kırılmalı ve geri dönüştürülmelidir. Damacanalar toz oluncaya dek geri dönüştürülebilir. Hatta tozu bile sanayide kullanılır (İnternet bilgisiyle asıl olan doğru  bilginin arasında dünyalar kadar fark var).

 

21. KOMPOZİT KUTULAR

 

Avrupa’nın birçok yerinde süt ve meyve suları HDPE ve PET şişelerde satılır. Ülkemizde ise sık tüketilen bu ürünler geri dönüşüm kutularımızda büyük yer işgal eden kompozit, diğer bir deyişle tetrapak kutularda satılmaktadır.

 

%78’i karton olan bu kutular, dayanıklı olabilmesi için en az iki malzemenin birleşiminden üretilmektedir. Kutu formunda olan kompozit karton, plastik ve alüminyumdan oluşur. Tetrapak firması yurtdışında kutularını kendi toplayarak geri dönüşümünü yine kendi yapmaktadır.

 

Ülkemizde ise kompozit atıklar genellikle çöp olmaktadır.

 

Süt, meyve suyu, puding, çikolata, kahve, hazır çorba, kuruyemişin çokça tüketildiğini düşünecek olursak, onlardan çıkan ambalaj çokluğunu en aza indirecek çözümler üretmeli, Avrupa gibi kompozit ambalaj yerine geri dönüştürülebilen ve sanayiye kolaylıkla geri kazandırılabilen ambalaj üretim yoluna gitmeliyiz.

 

22. PLASTİK ASKILAR:

 

Bir yerde okumuştum, plastik askılar geri dönüştürülemez diyordu. Bu da yanlış. Plastik askılar, Polistiren ürünüdür ve geri dönüşebilir.

 

23. SİGARA KUTULARI, SİGARA JELATİNLERİ:

 

Evet dünyada bu kadar çok tüketilen bir ürünün ne jelatini geri dönüşebiliyor ne de kutusu. Karton kutu üzerinde PVC boya olduğu için kartonu da ne yazık ki geri dönüşemiyor.

 

24. ÇOK KÜÇÜK NAYLON KIRPINTILARI:

 

Çok küçük naylon parçaları, küçük kırpıntılar geri dönüşemiyor. Mesela küçük bir çikolata yedik diyelim, onun jelatin kağıdı geri dönüşemiyor çünkü tabakası değişik.

 

Son olarak; PP mi yoksa HDPE mi?

 

Piyasada geri dönüştürülmüş ürün görmek için marketlere bakabiliriz.

 

Bardak ayranların konulduğu siyah altlıklar geri dönüştürülmüş PP’den yapılır. Siyah renkli meyve ve sebze kasaları da PP’den yapılır ve kırılgandır. Bu araçlar PS’ten yapılmaz çünkü PS pahalı bir üründür.

 

En çok geri dönüşen malzemelerden biri de HDPE’dir ve hasat zamanı zeytin, elma vs taşıma kasaları, diğer dayanıklı/sert taşıma kasaları, plastik paletler HDPE’den yapılır. Plastik paletler PP’den de olur HDPE’den de. Genellikle dayanıklılığından ötürü HDPE tercih edilir.